Rodzaje urlopów pracowniczych. Który urlop wykorzystać?

Urlop zazwyczaj kojarzy się z czasem wolnym od pracy w okresie wakacyjnym. Jednak pracownikom przysługuje nie tylko urlop wypoczynkowy. Pozostałe rodzaje urlopów często można wykorzystać wyłącznie w określonych sytuacjach. Jakie rodzaje urlopów wyróżnia polskie prawo?

SPIS TREŚCI

• Co to jest urlop?
• Jakie urlopy przysługują pracownikom?
  • Jakie urlopy są płatne?
  • Jakie urlopy nie są płatne?
• Urlop za święto w sobotę
• Urlop z okazji wypalenia zawodowego
• Urlop za nadgodziny
• Ekwiwalent za urlop
• Jak obliczyć ekwiwalent za urlop?
• Jak wyliczyć ekwiwalent za urlop?
• Co zrobić, gdy pracodawca nie wypłaca ekwiwalentu za urlop?
  • Jaki podatek od ekwiwalentu za urlop?

Co to jest urlop?

Urlop to czas wolny dla pracownika, w którym zwalnia się go z wykonywania obowiązku pracy na rzecz pracodawcy. Długość poszczególnych urlopów reguluje Kodeks pracy. Jeśli pracownik złoży wniosek o przyznanie urlopu wypoczynkowego, nie oznacza to, że na pewno go otrzyma. Pracodawca może odmówić udzielenia takiego urlopu, powołując się na potrzeby zakładu pracy.

Jakie urlopy przysługują pracownikom?

Przede wszystkim, urlopy przysługują wyłącznie pracownikom zatrudnionym na podstawie umowy o pracę. Ze względu na charakter świadczonych usług, osoby zatrudnione na umowach cywilnoprawnych nie mogą korzystać z urlopów. Może jednak zdarzyć się sytuacja, w której pracodawca zezwoli pracownikowi zatrudnionemu na podstawie takiej umowy na wykorzystanie płatnego urlopu. Odbywa się to jednak na podstawie indywidualnych ustaleń między nimi.

Jakie urlopy są płatne?

• urlop rodzicielski
• opieka nad dzieckiem
• urlop wypoczynkowy (w tym urlop na żądanie, urlop zaległy z poprzedniego roku czy wczasy pod gruszą)
• urlop szkoleniowy
• urlop okolicznościowy
• urlop dla poratowania zdrowia
• urlop ojcowski
• urlop macierzyński
• dni wolne na poszukiwanie pracy
• dni wolne za oddanie krwi
• zwolnienie lekarskie z powodu wypalenia zawodowego

Jakie urlopy nie są płatne?

• urlop bezpłatny
• urlop wychowawczy

Urlop za święto w sobotę

Jeśli pracujesz na umowę o pracę, przysługuje Ci urlop do odbioru za święto, które przypada w sobotę. Urlop za święto w sobotę w 2022 roku możesz odebrać bardzo szybko. Pierwszy dzień wolny wypada 1 stycznia (Nowy Rok). Niestety, urlop za święto w sobotę nie należy się nauczycielom. Według Karty Nauczyciela tydzień pracy może ulec skróceniu, jeśli święto przypada w sobotę.

Urlop z okazji wypalenia zawodowego

Od 2022 roku możesz wziąć urlop od wypalenia zawodowego. Uznano je za jednostkę chorobową, dlatego z tego tytułu przysługuje zwolnienie lekarskie. Wypalenia nie traktuje się już jako zestaw objawów. To syndrom zawodowy, na który wpływa m.in. bezrobocie. Według opinii specjalistów schorzenie może oddziaływać na relacje z innymi pracownikami czy zachowanie osoby dotkniętej wypaleniem. O chorobie orzeka lekarz, psycholog lub psychoterapeuta.

Urlop za nadgodziny

Kiedy pracujesz więcej, niż przewiduje Twoja umowa (zazwyczaj 8 lub 12 godzin dziennie), masz prawo do odebrania czasu wolnego lub otrzymania wynagrodzenia za nadgodziny. Wówczas wypłata za nadprogramowy czas jest powiększana o 50% lub 100%, jeśli praca odbywała się w niedzielę lub święto. Pamiętaj, że w Kodeksie pracy doba to 24 godziny liczone od momentu rozpoczęcia pracy. Oznacza to, że jeśli rozpoczniesz ją o 8:00, a następnego dnia o 7:00, przysługuje Ci godzina wolnego lub możesz otrzymać powiększone wynagrodzenie.

Jeżeli osoba zatrudniona sama zadecyduje, kiedy odbierze czas wolny, pracodawca za każdą nadprogramową godzinę oddaje jej jedną godzinę wolnego. Jeśli jednak termin zostanie narzucony, pracownik zyskuje 1,5 godziny wolnego za jedną godzinę nadprogramową.

Ekwiwalent za urlop

W momencie, gdy Twoja umowa o pracę wygasa lub zapada decyzja o jej rozwiązaniu, pracodawca musi wypłacić Ci ekwiwalent za niewykorzystany urlop wypoczynkowy. Otrzymasz go zarówno, jeśli nie wykorzystasz żadnego dnia urlopowego, jak i kiedy zużyjesz jedynie ich część. Jeśli nie rozwiązujesz stosunku pracy lub Twoja umowa nie wygasa, nie możesz starać się o wypłatę ekwiwalentu. Gdy część Twoich dni urlopowych w roku rozliczeniowym (czyli przed 30 września danego roku) nie została wykorzystana i grozi im wygaśnięcie, pracodawca musi wyznaczyć termin wykorzystania urlopu.

Podobnie jest w przypadku, gdy umowa będzie kontynuowana na tych samych zasadach. Jeśli jednak pracodawca i pracownik ustalą, że urlop zostanie wykorzystany podczas następnego okresu zatrudnienia u tego samego pracodawcy, można nie wypłacać pracownikowi ekwiwalentu. Oznacza to, że jeśli bezpośrednio po wygaśnięciu lub rozwiązaniu umowy osoba zatrudniona podpisuje nowy dokument, po porozumieniu się z pracodawcą nie musi ani wykorzystać urlopu, ani otrzymać ekwiwalentu.

Pracodawca nie może zmusić pracownika do przyjęcia ekwiwalentu, ponieważ jest to niezgodne z prawem pracowniczym. Wybór ekwiwalentu zamiast urlopu zależy wyłącznie od osoby zatrudnionej.

Jak obliczyć ekwiwalent za urlop?

Wartość ekwiwalentu za urlop wypoczynkowy zależy od jego współczynnika. Dla każdego roku kalendarzowego może on być inny, ponieważ zależy od średniej liczby dni pracujących w miesiącu. Oblicza się go przez odjęcie wszystkich dni wolnych od pracy (sobót, niedziel i świąt) od łącznej liczby dni w roku, a następnie podzielenie wyniku przez 12 miesięcy. Przykładowo, współczynnik ekwiwalentu za urlop w 2024 roku wyniesie 20,92:

W przypadku, gdy oblicza się ekwiwalent za niewykorzystany urlop w poprzednim roku kalendarzowym, pod uwagę brany jest współczynnik ekwiwalentu za bieżący rok. Wysokość ekwiwalentu zależy również od etatu – jeśli pracownik jest zatrudniony na pół etatu, wartość ekwiwalentu zmniejszy się o połowę. Tak samo jest w przypadku ¾ etatu, ¼ etatu itd.

Jak wyliczyć ekwiwalent za urlop?

1. Oblicz podstawę ekwiwalentu. Składają się na nią:
   • pensja za cały miesiąc, w którym kończy się Twoja umowa – nawet jeśli pracujesz tylko przez jego część (jeśli w miesiącu, w którym Twoja umowa zostaje rozwiązana lub wygasa, otrzymasz podwyżkę, to ekwiwalent oblicza się na podstawie nowej wypłaty),
   • premie, dodatki, prowizje – jeśli były wypłacane łącznie przez miesiąc lub krócej, uwzględnia się ostatnie 3 miesiące, natomiast w przypadku wypłacania ich przez dłużej niż miesiąc, uwzględnia się ostatni rok; ich wartości doliczane są do średniej wypłaty.
2. Oblicz ekwiwalent za jedną godzinę niewykorzystanego urlopu – podziel podstawę wymiaru ekwiwalentu przez jego wskaźnik w danym roku, a następnie wynik podziel przez dobową normę czasu pracy według Twojej umowy (najczęściej 8 godzin).
3. Pomnóż otrzymaną wartość przez liczbę niewykorzystanych godzin urlopowych.

Jeśli osoba, która zarabia na umowie o pracę średnią krajową z 2023 roku (7194,95 zł) i pracuje na pełny etat przez 8 godzin dziennie, nie wykorzysta w 2024 roku 4 dni urlopowych, to obliczy ona ekwiwalent następująco:

Niestety ani Kodeks pracy, ani inne regulacje nie określają, do kiedy pracodawca musi wypłacić ekwiwalent pracownikowi. Państwowa Inspekcja Pracy zaleca wypłatę ekwiwalentu w ostatni dzień zatrudnienia.

Co zrobić, gdy pracodawca nie wypłaca ekwiwalentu za urlop?

Niestety zdarzają się sytuacje, gdy pracodawca nie chce wypłacić ekwiwalentu za niewykorzystany urlop. Przed podjęciem kroków prawnych upewnij się, że pracodawca otwarcie odmawia wypłaty ekwiwalentu i sytuacja nie jest wynikiem błędu czy niedopatrzenia.

Każdemu pracownikowi zatrudnionemu na podstawie umowy o pracę przysługuje prawo do płatnego urlopu wypoczynkowego, za który otrzymuje wynagrodzenie. Pracodawca nie może odmówić wypłacenia należności za urlop wypoczynkowy. Jeśli pracodawca nie chce wypłacić ekwiwalentu za urlop, należy to zgłosić do Państwowej Inspekcji Pracy, która przeprowadzi postępowanie kontrolne. PIP wydaje decyzję o ewentualnym nałożeniu na pracodawcę grzywny wynoszącej od 1000 zł do 30 000 zł. Takie same kwoty dotyczą sytuacji, w których pracodawca obniża wysokość pensji lub świadczenia czy odmawia ich wypłacenia. Pracodawca musi również natychmiast uregulować zaległości.

Jaki podatek od ekwiwalentu za urlop?

Ekwiwalent za niewykorzystany urlop wypoczynkowy jest traktowany jako przychód pracownika, który podlega opodatkowaniu. Jest to również podstawa wymiaru składek. Jeśli pracodawca wypłaca ekwiwalent osobie zatrudnionej na podstawie umowy o pracę, która nie ukończyła 26. roku życia, a jej przychody nie przekroczyły w danym roku 85 628 zł, to ekwiwalent jest zwolniony z opodatkowania. Pracodawca powinien ująć go w świadectwie pracy oraz informacji PIT-11. Pracownik natomiast powinien rozliczyć się z przychodów w zeznaniu rocznym PIT-36 lub PIT-37.

Czytaj więcej

• Jak zaplanować urlop w 2023 roku?
• Jak obliczyć wymiar czasu pracy w 2023 roku?
• Kalendarz 2022. Składanie PIT-ów przez internet krok po kroku